Verslag Oekraïnereis oktober 2005

• Inleiding
• Vertrek - zaterdag 15 oktober
• Kiev - zondag 16 oktober
• Romni - maandag 17 oktober
• Priloeki - dinsdag 18 oktober
• Terug in Kiev - woensdag 19 oktober
• Tsjernobyl - donderdag 20 oktober
• Kiev - laatste hele dag - vrijdag 21 oktober
• Slot en conclusie - zaterdag 22 oktober

Ook de aankondiging en het programma zijn nog na te slaan.

Update: enkele foto's over Tsjernobyl toegevoegd (12-4), meer foto's volgen (14-4).

Inleiding

Op initiatief van de Rotaryclub Vlaardingen heeft Stichting Spoetnik een studiereis naar Oekraïne georganiseerd die oktober 2005 plaatsgevonden heeft. In samenwerking met contacten van Spoetnik in Kiev, Romni en andere plaatsen in Oekraïne is een programma opgesteld die duurde van zaterdag 15 t/m zaterdag 22 oktober.

Het doel van onze reis is kennismaken met het land en indrukken op doen die inspiratie en motivatie geven voor humanitaire activiteiten. Het gezelschap bestond uit mensen met verschillende achtergronden. Als vrijwilliger van de stichting, als lid van een Rotaryclub of iemand met beroepsmatige interesse, zijn ze allemaal betrokken en geïnteresseerd in het werk van Spoetnik en in het land Oekraïne. Enkele reizigers hadden bijzondere redenen voor een bezoek. Victoria Koblenko is ambassadrice van Spoetnik en gaat zich oriënteren op activiteiten rond het onderwerp Tsjernobyl. Leen van de Berg is filmproducent en is bezig met het maken van een documentaire over spanning in het identiteitsgevoel van Oekraïners in Nederland en in het thuisland. Ben van der Velden is als wethouder van Vlaardingen geïnteresseerd in het werk van Spoetnik en in de mogelijkheden relaties met steden en organisaties in Oekraïne te versterken.

Een uitgebreid programma met bezoeken aan de steden Romni en Priluki, aan scholen, een psychiatrisch ziekenhuis, een kindertehuis, een jeugdgevangenis, gemeentehuizen, markten, musea en kerken en aan het Kabinet van Ministers gaf de reizigers een ruime indruk van het grote land. Overal waren we welkom, overal stond eten klaar, overal was een open gesprek mogelijk.

Deze gehele week was ons een bus beschikbaar gesteld die ons overal naar toe bracht, van 's morgens vroeg tot laat! Dit was georganiseerd door Tatjana van de organisatie Virtus. Haar zoon Roeslan begeleidde ons als gids en tolk.

Vertrek

Het gezelschap van 21 personen vertrok zaterdagochtend vanaf Schiphol per rechtstreekse vlucht naar Borispol, de luchthaven van Kiev. Na aankomst gingen we als eerste naar hotel Kozaytsky, gelegen in hartje centrum van Kiev aan het Mikhailovskaplein, het onafhankelijkheidsplein van Kiev, ook in de rest van de wereld bekend geworden als "Maidan" (wat plein betekend) tijdens de Oranjerevolutie eind 2004. Het inchecken in het hotel ging wat moeizaam met de uit de Sovjettijd beruchte administratieve rompslomp, die helaas nog lang niet overal verdwenen is. Daarna maakten we een eerste verkenning van de stad, voor de meerderheid van ons gezelschap was het de eerste keer dat zij Oekraïne bezochten. 's Avonds genoten wij met zijn allen van een uitgebreid diner in een Kozakkenrestaurant. Wij zaten daar toevallig naast een Oekraïner die zijn vijftigjarige verjaardagvierde met vier dames. Enkele contacten werden gelegd en in navolging van de aanwezige musici die aan hun tafel over de liefde en het leven speelden, zongen wij voor de jarige in het Nederlands 'Lang zal die leven'. Als dank kregen wij twee flessen wodka en proosten we op de gezondheid van onze jarige buurman!

Kiev

Op zondag een uitgebreid bezoek gebracht aan diverse kerken en kloosters in Kiev. Kiev is de bakermat van het Russische en Oekraïense Christelijke Orthodoxie en ondanks vele verwoestingen door oorlogen en Stalinisme is daar veel moois van te zien. Veel restauratie inspanningen zijn geleverd en het beroemde Holenklooster Lavra is een door UNESCO beschermd werelderfgoedmonument. Onder de indruk zagen we veel oude rijkdom en historie en enorme aantallen gelovigen die de kerken die zondag bezochten en de vele rituelen bijwoonden en ondergingen. Ook omvatte het dagje "sight seeing" Kiev een bezoekje aan o.a. de Gouden Poort (de oude toegangspoort van Kiev), Hetman en het Viking moment aan de Dnjepr. Kiev is een mooie stad, het bezoeken waard, vooral het centrum.

's Avonds aten wij in een echt Oekraïense restaurant. Toen wij aankwamen stonden de musici ons al buiten op te wachten en kregen wij een eigen gebrouwen welkomstdrankje aan geboden, het zag er prachtig uit. Aan tafel kwamen later de Oekraïense musici spelen en zingen, zeer sfeervol.
Die avond moesten enkele Spoetnikmensen ook nog wat privé zaken afhandelen: een autoreparatie regelen en het ophalen van een pakket op het centrale station van Kiev. Met een hoop gedoe en improvisatie, een traditioneel gegeven in Oekraïne. Het wekt soms enige irritatie op bij ons als georganiseerd westerlingen, maar het makkelijkste is je er niet te druk om maken en de humor er van proberen in te zien. Achteraf is dat makkelijk, op het moment zelf soms lastiger.

Romni

Maandagmorgen vertrokken wij vroeg naar Romni zo'n 250 km ten noordoosten van Kiev gelegen. We reisden per luxe touringcar die ons ter beschikking was gesteld door een gedeputeerde van de provincie Tsjernigiv. Deze uit Priloeki afkomstige politicus/ondernemer had zonder ons (Spoetniks) medeweten een programma voor ons voorbereid, iets waar we later pas achter zouden komen. De bus was van een organisatiebureau die professionele excursies verzorgt voor delegaties. Zij waren erg verrast dat wij als Nederlanders alles zelf in handen hadden genomen en gaven al aan dat zij het de volgende keer graag van ons over willen nemen. Hoewel dat aardig aangeboden is, organiseren wij als Spoetnik dit soort evenementen liever zelf omdat anders een dergelijke reis wel drie keer duurder zou uitpakken.

Het organiseren is geen eenvoudige zaak en zorgt wel voor enige stress. Goede afspraken maken met Oekraïners is lastig, veroorzaakt door cultuurverschillen in betekenis van "afspraak", "toezegging", "tijd" en "verantwoordelijkheid". Veel improvisatievermogen, sterk in de schoenen staan en een mobiele telefoon zijn onontbeerlijk. Bijvoorbeeld de vrijdag voor vertrek van het gezelschap kreeg Beja, die al in Oekraïne was, te horen dat Lina, de geplande tolk in Romni, ineens geen vrij meer kon krijgen van haar werkgever. Wat te doen? Afwachten maar, Lina zou nog proberen om haar oude leerkracht Engels te vragen te komen tolken maandagmiddag... Roeslan onze vaste vertaler zou gelukkig ook meegaan naar Romni. Op het allerlaatste moment hoorde we dat Lina wel vrij kon krijgen. Zo gaat het vaak, al bleek dat zij als compensatie het weekend erop extra zou moeten komen werken, ook geen ongebruikelijke werkwijze in het huidige Oekraïne.

Ook waren er op het laatste moment problemen rond al lange tijd besproken hotelkamers in Romni. Dankzij Spoetnik's goede contacten, o.a. met de eigenaar van het hotel en wat dwingende woorden, kwam het toch uiteindelijk in orde. Noodoplossingen had Beja wel achter de hand, dankzij familie van haar echtgenoot Henk die in Romni woont.

De reis van Kiev naar Romni ging via de grote weg richting Charkiv. Er stond een koffiepauze gepland bij Prjatin, 157 km van Kiev. Hier is ook een leuke markt die we kort hebben bezocht. We genoten ondanks het slechte weer van de route. Het landschap werd richting Romni heuvelachtiger en de herfstkleuren van de bomen waren prachtig om te zien.

Ontvangst op stadhuis

Bij aankomst in Romni werden wij op het stadhuis welkom geheten door de burgemeester en zijn staf. Loco-burgemeester van Vlaardingen Ben van de Velde werd op Oekraïense wijze verwelkomd door twee dames in Oekraïense klederdracht met een Oekraïens brood op een Oekraïens doek. Wij allen moesten een stuk van het brood af breken en opeten.

In de grote zaal werden over en weer beleefdheden uitgewisseld. De burgemeester moest helaas na 15 minuten reeds vertrekken omdat hij andere afspraken had en wij later dan gepland in Romni aangekomen waren. Het gezelschap heeft met de loco burgemeester en staf gesproken in de raadzaal van het stadhuis, o.a. enige gedachten gewisseld over ideeën tot mogelijke samenwerking tussen Vlaardingen en Romni.

Psychiatrisch ziekenhuis

Wij vervolgen onze weg naar het Psychiatrisch ziekenhuis in Romni waar directeur Philip ons verwelkomde. Op de kinderafdeling verwelkomde een patiënte in klederdracht ons wederom met een brood en het zingen van een welkomstlied. Wij kregen een korte rondleiding over de kinderafdeling en bezochten daarop het hoofdgebouw, waar de volwassen gehuisvest zijn.

Beneden verblijven de vrouwen, zowel jong als oud. Wij spraken daar onder andere met een jong vrouwtje dat was opgepakt onder meer omdat zij structureel niet naar school ging. Na onderzoek was zij voor de keus geplaatst om of in een internaat (een soort opvoedingsgesticht) of om in een psychiatrisch ziekenhuis opgenomen te worden. Zij koos voor het laatste.

In dit ziekenhuis is plaats voor 700 patiënten, waar er op dat moment 520 plaatsen waren bezet. In de winter zit het gebouw vol omdat dan ook mensen worden opgenomen die op straat leven. De verpleegkundigen dragen hier kleding die afkomstig is uit ziekenhuizen van Vlaardingen en Den Haag.

Een deel van de groep heeft ook boven de mannenafdeling bezocht. Victoria was onder de indruk van een patiënt die huilde en haar met tranen in zijn ogen verzocht om hem er uit te laten. Het is verschrikkelijk als men ziet dat deze mensen totaal geen privacy hebben. Bed naast bed staat in de cellen.

Ook in de keuken hebben enkelen even kort een blik geworpen en waren geschrokken van de staat; oude en vaak bijna versleten apparatuur en inrichting. Wel zo te zien wordt het allemaal goed schoon gehouden, en er wordt hard gewerkt. In een paviljoen op het terrein kregen wij een maaltijd met drank aangeboden. Men probeert met man en macht het beste wat ze hebben voor ons neer te zetten en gaan zelf zo ver zichzelf daarvoor het nodige te ontzeggen. Aan de ene kant voelden sommigen zich enigszins opgelaten dit eten van dit arme ziekenhuis te eten, aan de andere kant zouden we als we dit niet doen de mensen mogelijk kwetsen. We laten het ons maar goed smaken dan.

Onderweg op het complex kwamen we een medewerker van het Rode Kruis tegen. Gelijk werd deze aan Ron (een van onze groep) voorgesteld omdat hij is verbonden met het Rode Kruis in Vlaardingen. Meteen begonnen ze informatie uit te wisselen!

Kinderinternaat

Na minder dan twee uur moesten wij al weer vertrekken omdat op ons werd gewacht in een kinderinternaat circa 20 km buiten de stad. Met onze luxe bus vertrokken we snel en na aankomst werden we wederom van harte welkom geheten door de staf van het tehuis. In dit kindertehuis verblijven ongeveer 80 kinderen die een geestelijke achterstand hebben door diverse oorzaken. In een klaslokaal zat een groep kinderen op ons te wachten. Wij vroegen wat zij leerden. Victoria, die met een onderwijzer had gesproken, legde uit dat deze kinderen er dan wel als gewone kinderen uitzien, maar dat zij geestelijk op een laag niveau zitten en de leerkrachten al moeite hebben hen goed Oekraïens en Russisch te leren.

Wij kregen een rondleiding over het terrein waarover diverse gebouwen verdeeld staan: een schooltje, de diverse gebouwen met de slaapzalen, de eetzaal en zo nog meer. De gebouwen waren meestal in niet al te beste staat (vaak verzakkingen e.d.) en varieerden van oud tot redelijk recent of een beetje opgelapt. In Oekraïne zijn meestal ramen dubbel uitgevoerd om de kou een beetje buiten te houden, maar bij de meeste ramen hier was dat hier niet het geval. De toilet- en wasruimte waren met een mooie muurschildering opgefleurd mede dankzij de verf van De Goede schilders uit Vlaardingen. Echter als je goed keek naar de wastafels, viel de slijtage en het gebrek aan goede middelen meteen op: eentje zonder knoppen, de ander alleen met de knop voor koud water, de derde lekte en slechts een van die vier deed het naar behoren. Bedenk daarbij dat bij dezen vier wastafels 18 kinderen zich dagelijks moeten wassen! Armoe troef dus.

De delegatie informeerde bij de leiding aan welke zaken men gebrek had en wat men hard nodig had. Men vertelde dat zij graag een harmonica, orgel of oude piano zouden willen hebben. De kinderen zingen graag, gezamenlijk muziek maken is een belangrijke steun, maar zij hebben geen muziekinstrument om de kinderen te begeleiden en het sfeervoller te maken. Daarop gaf Rotary Vlaardingen direct aan, dat zij een dergelijk instrument voor hen nog tijdens deze reis zouden gaan aanschaffen.

Daarna gingen wij met zijn allen naar de eetzaal, waar wederom een rijk gedekte tafel klaar stond en men met ons wilde eten en drinken. De leiding van het kinderinternaat kwam met een speciaal verzoek Twee kinderen hadden begrepen dat een predikant deel uit maakte van ons gezelschap en deze twee kinderen wilden graag met haar een gesprek hebben over religie e.d. Was dit mogelijk? Els stemde meteen toe en de jongen en het meisje gingen samen met Lina de tolk in gesprek. Deze twee kinderen vertelden ook aan Els dat in het tehuis gebrek was aan sokken en ondergoed. Els stelde geld beschikbaar en Walja zal het gaan kopen en de bonnen naar ons opsturen.

Pijnlijke misverstand

Na dit eten namen we afscheid en keerden in het pikkedonker terug naar Romni om naar ons hotel te gaan. Vanzelfsprekend stond ook daar een volle tafel voor ons klaar, dus moesten we weer gaan eten… Het zag er heel gezellig uit, alleen werd Beja helaas wederom met een nieuw probleem geconfronteerd.

De gemeente zou diverse mensen bij de maaltijd uitnodigen om in een gezellige sfeer van gedachten te wisselen. Hierbij was het een en ander misgegaan en was op het laatste moment zelfs sprake van afzeggingen door de burgemeester en andere bestuurders uit Romni. Dit maakte op ons natuurlijk geen beste indruk, zeker niet omdat wij vertegenwoordigers van de gemeente Vlaardingen bij ons hadden die met hen wilde spreken. De afspraken waren tenslotte niet voor niet gemaakt. Een kort overleg met een loco-burgemeester onthulde dat er zowel urgente privé als zakelijke problemen speelden. De burgemeester was naar met spoed naar Soemi, de hoofdstad van de oblast ('provincie') waar Romni toe behoort, vertrokken om daar de gastoevoer naar o.a. de kindertehuizen te regelen. Deze toevoer was afgesloten vanwege betalingsproblemen. De gemeente Romni was vergeten ons daarover in te lichten en bood ons excuses aan voor de daardoor ontstane pijnlijke misverstanden. Probleem weer opgelost en lucht geklaard.

Wij gingen aan tafel. Het smaakte heerlijk en het werd gelukkig heel gezellig met de wel aanwezige vertegenwoordigers van Romni. Rond 24.00 uur gingen de laatste naar bed, alleen werden midden in de nacht enkele opgeschikt doordat een van onze groep per ongeluk een toilettafel met spiegels ondersteboven had gelopen. Toen de schade en het opruimen geregeld was, konden ook zij gewoon gaan slapen.

Priloeki

Dinsdagmorgen vertrok ons gezelschap na het ontbijt met de bus terug naar Kiev, waar gepland was dat we om 16:00 het Kabinet van Ministers zouden bezoeken. Onderweg passeerden we de stad Priloeki en daar stond een bezoek aan een jeugdgevangenis op het programma. Met deze inrichting wordt al jaren samengewerkt door Nederlandse organisaties waaronder Spoetnik. Uiteindelijk bleek de dag wat chaotischer en anders te verlopen dan verwacht, maar daar moet je altijd op ingesteld blijven in Oekraïne.

Beja besloot voor het vertrek eerste even te gaan bellen, je weet immers maar nooit. Eerst bleek de gevangenisdirecteur, een goede kennis van Beja, niet bereikbaar te zijn. Zijn mobiele nummer kreeg ze in eerste instantie niet, maar via telefonisch overleg met een locoburgemeester van Priloeki lukte dat wel. Toen hoorde ze dat de toestemming voor bezoek nog niet uit Kiev gekomen was. Uiteindelijk kwam deze ook niet op tijd, maar de vernuftige directeur vond een oplossing door ons bezoek te laten vergezellen door een delegatie van de gemeente Priloeki. Niet volgens het boekje, maar dan was hij voldoende gedekt. En zo geschiedde het uiteindelijk ook. Wel wat later in de middag, maar we hoorden uit Kiev dat het bezoek aan het Kabinet toch moest worden afgelast vanwege een speciaal ingelaste vergadering daar. Zo kwam het dus toch allemaal op zijn pootjes terecht met het dagschema.

Verrassing

De grootste verrassing stond ons te wachten toen we in de stad Priloeki arriveerden. De gedeputeerde die ook voor ons die fraaie bus had geregeld, had samen met anderen binnen de gemeente Priloeki een speciale agenda voor ons opgesteld. Bij aankomst voor het stadhuis zagen we al tot onze verrassing naast een wapperende Oekraïense vlag onze Nederlandse driekleur hoog in top! Een loco burgemeester van Priloeki stapte bij ons in de bus en wij werden naar een Oekraïens restaurant net buiten het centrum gebracht. Daar werden we traditiegetrouw vol met lekker eten en drank gestopt. Hoewel we wel enige vraagtekens hadden met wat hier achter stak, we zouden tenslotte eigenlijk alleen naar de gevangenis in Priloeki gaan, hebben we het ons laten smaken en was de stemming prima.

Vol en verzadigd werden we met de bus weer naar het stadhuis gebracht. We werden naar de raadzaal geleid, waar de burgemeester, vertegenwoordigers van belangengroeperingen in Priloeki (ziekenhuisdirecteur, een vertegenwoordiger van het onderwijs in Priloeki, iemand namens de lokale oorlogsveteranen, jeugdwerk e.d.) en de lokale pers, waaronder de televisie, ons verwelkomden. Vlaardings loco-burgemeester Ben van der Burg en Beja werden verzocht naast de burgemeester bij het spreekgestoelte plaats te nemen. De rest inclusief ons gezelschap werd verzocht te gaan zitten op de plaatsen van de raadsleden.

Het werd ons al snel duidelijk wat er speelde. Priloeki was te weten gekomen dat wij in Romni waren geweest om o.a. te praten over mogelijke samenwerking tussen Vlaardingen en Romni. Nu, dat wilde Priloeki ook en dat wilden ze ons even goed duidelijk maken. Ere wie ere toekomt, dat deden ze heel professioneel. De stad werd kort, krachtig en duidelijk aan ons gepresenteerd m.b.v. video en presentaties. Priloeki heeft o.a. een internationale reputatie op het gebied van de tabaksindustrie en een ambitieuze universiteit en scholen. De genoemde vertegenwoordigers binnen Priloeki lieten ons weten waar ze mee bezig waren en op welke gebieden zij graag steun vanuit Nederland zouden willen ontvangen.

Het hoogtepunt kwam toen de burgemeester met enige handigheid een soort intentieovereenkomst voor een stedenband bij Ben onder de neus duwde. Ben redde zich daar vakkundig uit door hem te bedanken voor het warme welkom voor en alles wat Priloeki gedaan had. Hij vervolgde met te melden dat we zeer onder de indruk waren en dat hij de overeenkomst zou meenemen naar Vlaardingen. Ondertekenen kon hij de overeenkomst namelijk nu niet omdat, "en dat zou Priloeki begrijpen natuurlijk", deze aan de raad van de gemeente Vlaardingen zou worden voorgelegd en er een democratisch besluit over genomen zou worden.

Jeugdgevangenis

Intussen was de dag ver in middag gekomen en werd het tijd om naar de jeugdgevangenis te gaan. Maar niet voordat nog even door de Rotaryleden uit ons gezelschap nog in een lokale winkel een DVD-Recorder werd aangeschaft. Deze werd bij het bezoek aan de psychische en medische begeleidingsstaf van de gevangenis geschonken om deze in te zetten bij behandelingen om stress bij jonge gevangenen te voorkomen en verminderen. Ook werd door de Rotary, waaronder een apotheker, een grote hoeveelheid medicijnen in Priloeki voor de jeugdgevangenis aangekocht en later bij het bezoek geschonken. Uiteraard was door de medische staf hun behoefte aan medicamenten geïnventariseerd en doorgesproken, en waren deze bij de aanschaf aanwezig.

Na aankomst in de gevangenis ontvingen wij eerst de nodige instructies die heel strikt moesten worden opgevolgd. De belangrijkste conditie was dat alle telefoons en camera's moesten worden afgeven. Na onderhandeling met de directeur kregen alsnog drie personen in het gezelschap (Victoria, Leen, Armand) toestemming om foto's en videobeelden te maken onder de voorwaarden dat dit niet van omheiningen e.d. gebeurde en we bij het maken van beelden van de jongens (geen meisjes in deze gevangenis) altijd eerst van hen toestemming moesten hebben.

Als eerste bezochten we de recreatie- en slaapruimten, waar enkele jongens aanwezig waren. Een paar van ons konden ook even snel een blik werpen in de school op het terrein. Ook op de sportfaciliteiten buiten was ons in de opkomende schemer een korte blik gegund. De directeur, die om ons ter wille te zijn een zeker risico had genomen om ons zonder formele toestemming vanuit Kiev binnen te laten, was enigszins gespannen en wilde ons duidelijk zo snel mogelijk langs de plaatsen met gevangenen loodsen. Toch kregen we enkele kanzen om een paar woorden met de jongens te wisselen. De meeste reageerden licht nieuwsgierig en vriendelijk op ons bezoek, slechts een uitzondering bleek er minder van gecharmeerd en eentje liet dat verbaal duidelijk blijken. De gevangenis zag er schoon en binnen hun mogelijkheden behoorlijk verzorgd uit, de armoede en het strenge regime kon het echter niet verbergen.

In de zaal waar met videobeelden de jongens psychisch begeleid worden kregen we enige tekst en uitleg en werd de Dvd-recorder aan het hoofd van deze afdeling geschonken. Aan het slot overhandigen de Rotary-mensen uit onze groep ook de medicijnen aan de arts van de gevangenis en stapten we in het reeds pikkedonker weer in de bus naar Kiev. Spoetnik Oekraïne had daar voor ons een restaurant gereserveerd en genoten we daar na een lange en vermoeiende dag van een leuke avond. Na afloop met taxi's naar het hotel waar bleek dat we opnieuw moesten inschrijven ondanks dat ze daar al onze gegevens nog hadden (…).

Terug in Kiev

Woensdag de 19de was gereserveerd voor Kiev. Het bezoeken van een school die Spoetnik al jaren ondersteunt, een bezoek aan het parlement, de Rada, en als voorbereiding voor morgen begonnen we met het Tsjernobyl-museum.

Tsjernobyl-museum

Het museum over de ramp in Tsjernobyl, nu 20 jaar geleden, ziet er fraai en verzorgd uit. Mede dankzij financiële steun vanuit de Verenigde Staten (als gebaar terug hangen er daarom enkele grote foto's van de aanslagen van 11 september 2001 in de VS in de ontvangsthal) is het museum in een veel betere staat dan de meeste andere musea in Kiev waar het soms lijkt alsof er geen geld meer is binnengekomen sinds de Sovjettijd. De Engelssprekende gids was minstens een uur nog niet beschikbaar en dus deden we het in het begin met een Russisch/Oekraïens- sprekende gids en het vertaalwerk door onze Roeslan. Hoewel beiden hun best deden ging het een stuk beter toen voor ons de Engelssprekende gids alsnog beschikbaar kwam. Zij kon uitstekend vertellen en bleek ook een persoonlijke band met de Tsjernobylramp te hebben. Zij was in het gebied geboren en behoorde tot één van de tienduizenden geëvacueerden toentertijd.

Als je de moeite en de tijd neemt om alles goed op te nemen wat er te zien en te horen valt, dan krijg je als bezoeker een indringend beeld van de ramp en van wat er zich daarna heeft afgespeeld. Zowel de harde feiten als het veroorzaakte leed voor mens en natuur komen aan bod. Symboliek wordt niet geschuwd en in artistieke vormen (film, tekeningen, gedichten, e.a.) wordt uiting gegeven aan de impact die de ramp op de betrokken heeft gehad en vandaag de dag nog heeft. Een bezoek aan dit museum is zeker aan te raden als men in Kiev komt. Voor ons was een goede voorbereiding voor ons bezoek aan het Tsjernobyl-gebied zelf de volgende dag.

School 61

Na een kort bezoek aan de markt in Podil, gingen we op weg naar School 61. 's Morgens had Beja vernomen dat de directrice op een gedwongen vakantie (overspannen) in Turkije was. Gelukkig kon Beja de wat onzekere plaatsvervangster geruststellen en waren we om 14:30 welkom op de school. Beja had als cadeau voor de leerlingen twee grote volle tassen met sweaters meegenomen waarop groot het getal 61 stond afgebeeld. Met deze verassing waren ze zeer blij omdat in december jl. de school haar 70-jarig bestaan vierde en de sweaters daarbij goed van pas kwamen.

In het verleden is via Spoetnik ondersteuning vanuit Nederland in de vorm van rugzakjes, schoolmeubelen, schoolborden en computers naar School 61 gegaan. In ons gezelschap was de directeur van het Anker die zijn oude schoolbanken herkende. De kinderen zongen liedjes voor ons en we hadden korte gesprekken met hen, dankzij welke we een indruk kregen hoe het op deze school aan toe gaat. Met gevoel voor humor vertelden zij ons dat ze blij waren op School 61 te zitten met de verzekering dat ze ons dit niet vertelden omdat hun onderwijzer er bij stond.

Rada

Na ons hele gezelschap netjes te hebben omgekleed in het hotel gingen we op weg naar de Verchovna Rada, het Oekraïense parlement. We zouden oorspronkelijk ontvangen worden door parlement - voorzitter Litvin en daarmee een bezoek kunnen brengen aan de vergaderzaal zelf, maar helaas bleek dit vanwege een spoedzitting niet mogelijk. We werden ontvangen door parlementslid Katherina Samojlik die o.a. humanitaire zaken in haar portefeuille heeft. Ook mevrouw Ellen Berends van de Nederlandse ambassade was aanwezig.

Mevrouw Samojlik verraste ons allemaal op een uitgebreid dankwoord en een ingelijste Podjaka, een dankbetuiging, namens het Oekraïense parlement als dank voor onze humanitaire inspanningen voor Oekraïne. Dat was een onverwacht en leuk gebaar. Ook al doe je het daar niet voor, een blijk van waardering is altijd prettig.

Samenzijn

Na afloop gingen werden wij ontvangen in het kantoor van de Oekraïense hulporganisatie van Oleg Ovetchko in het Tataarskaja rayon van Kiev. We aten daar gezellig sjasliekie met uiteraard volop te drinken. Ook waren andere afgevaardigden van Oekraïense hulporganisaties aanwezig. Deze wilden ons bedanken en in een leuke sfeer van gedachten wisselen over Oekraïne, Nederland, liefde en het leven (zoals de traditie voorschrijft bij dit soort gelegenheden..). Tijdens het eten werden we verrast door een optreden van de zoon van Igor, een medewerker van Oleg. Deze zong enkele liederen a capella op een zodanige wijze dat wij er allen kippenvel van kregen.

Tsjernobyl

Tsjernobyl – een wereldberoemde naam sinds 26 april 1986. De kernramp die een enorme impact heeft gehad op de gehele wereld, maar vooral op de omringende landen Oekraïne, Rusland en Wit Rusland. De geëxplodeerde centrale ligt nog net in Oekraïne vlak bij de grens met Wit Rusland zo'n 120 km ten noorden van Kiev. Het rond de centrale geëvacueerde gebied is vanwege de radioactieve straling ongeschikt verklaard voor bewoning en zal waarschijnlijk nog voor eeuwen afgesloten blijven. Alleen mensen die er werkzaamheden moeten verrichten wonen en/of werken er strak afgemeten perioden, en alleen met speciale toestemming kan men de zone (zoals het gebied vaak genoemd wordt) voor enkele uren bezoeken. Een uitzondering is uiteindelijk gemaakt voor enkele honderden, vooral bejaarde, oorspronkelijke bewoners die ondanks alle gezondheidsgevaren in hun gebied wilde blijven wonen. Zij lieten zich niet tegenhouden om terug t ekren naar hun huizen en geboortegrond. Niet functionerend gas, water en elektriciteit namen ze op de koop toe. De autoriteiten lieten deze bewoning op een gegeven moment maar toe en leveren zelf enige steun door middel van een langsrijdende doktor en voedselaanvullingen op hetgeen deze mensen in hun radioactief besmette moestuintjes verbouwen.

Donderdag in de vroege morgen vertrokken wij richting Tsjernobyl. Met vaak een geregeld strakke blauwe lucht kwamen we na ongeveer tweeenhalf uur aan bij de eerste bewakingspost waar onze paspoorten en documenten die de toestemming voor ons bezoek aantoonden, werden gecontroleerd. Een twintigtal minuten later mochten we doorrijden, de geëvacueerde zone in.

Ons bezoek met aan het afgesloten radioactief bevuilde gebied van Tjsernobyl werd om begrijpelijke gezondheidsredenen begrensd tot net iets meer dan drie uur. Het merendeel van die tijd werd besteed aan verplaatsingen binnen het gebied en een rondleiding door een speciaal informatiecentrum bij de ontplofte reactor 4. Desondanks hebben we toch enige tijd gekregen om hier en daar rond te kijken en rond te lopen in en tussen de verlaten bebouwing. De herfstkleuren versterkten de sfeer van verlatenheid en teloorgang van wat eens actief bewoonde dorpen en steden waren.

Pripjat

Na de ramp zijn 76 plaatsen volledig geëvacueerd. De beroemdste is natuurlijk Tsjernobyl zelf, 18 km van de centrale gelegen, waar zo'n 15.000 mensen woonden. Op minder dan 2 km van de ontplofte reactor echter ligt de stad Pripjat die in 1970 speciaal was gebouwd voor de ongeveer 40.000 mensen die in en om de centrales werkten. De overige 74 betroffen kleinere plaatsjes, dorpen en gehuchten waarvan enkelen zelfs geheel met de grond gelijk zijn gemaakt en begraven onder een dikke laag zand en aarde omdat de straling daar zeer extreem bleek.

Tsjernobyl wordt nu door zo'n 2500 personen in deeltijd bewoond. Deze mensen wonen en werken er in wisseldiensten enkele dagen per week met name om het afgesloten gebied te beheren en te bewaken. Pripjat is daarentegen een complete spookstad geworden, er woont niemand meer en niemand kan er in of uit zonder speciale toestemming en controles. In feite is de stad nu langer een spookstad dan dat het ooit bewoond is geweest..

Het bezoek aan Pripjat maakte de sterkste indruk op de meeste van ons. De in totaal 20 a 25 minuten tijd die we uit de bus mochten om twee delen van de stad te bekijken was maar net voldoende om een redelijk beeld te krijgen en de sfeer en impact op je in te laten werken. De gebouwen en de straten maken een legere indruk dat men misschien zou verwachten van een stad die in alle haast verlaten is. Er ligt hier en daar wel wat rommel, maar het ziet er soms steriel uit. Vlak na de evacuatie in 1986 was in Pripjat een enorme ongedierteplaag omdat iedereen alles moest achterlaten, dus ook al het voedsel. Stel je voor hoe rottend eten en afval van 40.000 mensen er uit moet hebben uitgezien en geroken? Om epidemieën te voorkomen is toen een grote schoonmaakactie gehouden. Ook de riolen zijn leeggepompt, hetgeen nu opletten betekent als men daar loopt omdat er hier en daar nu vele meters diepe putten zonder deksel in het gras opdoemen.

Voertuigenkerkhof

Tijdens het bestrijden van de ramp en de evacuaties zijn honderden voertuigen ingezet. Deze zijn daardoor radioactief besmet geraakt en moesten worden gedumpt. Op een speciaal bewaakt weiland tussen de vele bosgebieden in het afgesloten gebied rond de centrale werden al deze vracht- en brandweerwagens, bussen, legervoertuigen en helikopters neergezet. Onbruikbaar gemaakt om plundering te ontmoedigen staan deze daar nu al bijna 20 jaar in weer en wind. De laatste jaren worden de wagens tot schroot verwerkt om als ruw basismateriaal te gebruiken in het gebied zelf. Er valt echter nog genoeg te zien, al is het niet toegestaan dichtbij deze voortuigen te komen, men moest toekijken en foto's maken vanaf de langslopende weg. Gelukkig lag die iets hoger dan het kerkhof zelf. Ook hier helaas maar een kleine tien minuten de tijd om plaatjes te schieten.

'Nuclear Power Plant'-gebied

Rond de ontplofte reactor 4 en de andere centrales en gebouwen vind nog steeds flinke (internationale) bedrijvigheid plaats; stabilisatie van de huidige sarcofaag, voorbereiding voor een nieuwe grotere en permanente afscherming, ontmanteling van de andere drie centrales en onderhoud en bouw van andere faciliteiten o.a. een kleine gascentrale voor de huidige elektriciteitsbehoefte (de 4 kerncentrales werken tenslotte niet meer) en veilige opslagterreinen voor radioactief materiaal. Ook zijn de niet voltooide centrales 5 en 6 te zien, na het ongeluk is het werk daaraan definitief stilgelegd.

Helaas mocht om veiligheidsredenen (plundering, sabotage, aanslagen) van de nieuwe gebouwen en de werkzaamheden geen foto's worden gemaakt en konden we er ook alleen oppervlakkig wat van zien. Je zag wat dat betreft nauwelijks meer dan de beelden die de hele wereld van televisie en de kranten kent. Desondanks maakt het een enorme indruk om op luttele tientallen meter van die wereldberoemde (..beruchte) kernreactor te staan.

De rondleiding in het informatiecentrum leerde ons over de toedracht en vooral de toestand van de reactor op dit moment. Die uitleg was fascinerend en schokkend tegelijkertijd. Ook de toekomstplannen werden uit de doeken gedaan. De bedoeling is om eerst de huidige sarcofaag te stabiliseren (planning: 2007) en dan op enige afstand een nieuwe enorm grote halfronde sarcofaag te bouwen en die dan via een systeem van rails over de huidige heen te rijden en dan af te sluiten (planning: 2012). Deze nieuwe sarcofaag zou dan voldoende veiligheid voor 250 jaar moeten garanderen. Hetgeen de huidige sarcofaag nauwelijks op dit moment biedt. De gehele ontmanteling en nieuwe sarcofaag is een groot internationaal project die ook internationaal wordt gefinancierd.

Natuur

Door het ontbrekend van menselijke activiteiten, op bij de centrales en de plaats Tsjernobyl na dan, kan de natuur zijn vrije gang gaan. Vooral omdat er nu geen landbouw meer wordt bedreven en geen bedrijvigheid meer is, zijn veel dieren teruggekeerd die daarvoor in het gebied waren verdwenen. Helemaal de vrije hand heeft de natuur niet, er is speciaal bosbeheer actief, vooral om bosbranden te voorkomen. Op radioactieve rookwolken die het gebied uitdrijven zit niemand te wachten natuurlijk. Planten en dieren groeien en bloeien er volop - in feite is het afgesloten gebied (30 km doorsnede gemiddeld) een bijzonder natuurgebied geworden – best wel bizar als je er over nadenkt.

Straling

Nergens, nou ja behalve als men echt binnen in de sarcofaag zou komen, is het direct levensgevaarlijk, daarvoor is de straling te laag. Alleen bij langdurige blootstelling kan het echte gezondheidsproblemen (kanker e.d.) opleveren, dus wonen in een stad als Pripjat is uit den boze. Een paar uur in dat gebied kan dus normaal gesproken geen kwaad – de dosis zou ongeveer gelijk zijn aan die van een intercontinentale vlucht.

Echter, op sommige plekken kan de straling veel hoger zijn dan op andere. Planten (met name mos, gras, vruchten, paddestoelen) en bepaalde mensgemaakte materialen kunnen veel radioactief materiaal hebben opgezogen - de geigerteller sloeg dan een stuk verder uit. Op zich niet erg, maar met dit soort materiaal is het beter geen direct contact te hebben om te voorkomen dat men per abuis die mee zou nemen aan huid, schoenen of kleding. We werden daarop gecontroleerd bij verlaten van het gebied. Vol indrukken en nog maar half beseffend wat we gezien hadden, reden we met onze bus terug naar Kiev.

Zie voor meer informatie over Tsjernobyl en de ramp ook onze Factsheet Tsjernobyl (PDF-formaat).

Kiev - laatste hele dag

Prigowa

Vrijdag 21 oktober bezochten we Prigowa, het openluchtmuseum onder de rook van van Kiev waar allerlei huizen en gebouwen en langschappen uit oude tijden van Oekraïne en uit alle streken van Kiev tot de Karpaten en de Krim zijn gereconstrueerd. Een kleinere delegatie van onze groep is naar School Het Vertrouwen gegaan waar zij verrast werden door zang en dans en een etentje. Een lunch tijdens een boottochtje op de Dnjepr sloot de ochtend of.

Kabinet van Ministers

In de middag ging een select groepje naar het Kabinet van Ministers en werd ontvangen door de voorzitter van de commissie en de secretaris mevrouw Tatyana Ill. Ook was een lid van de humanitaire commissie aanwezig, de heer Sergei Simenyoek. Hier hadden we een korte toespraak met een dankwoord richting de gasten voor hun ondersteuning aan Oekraine vanuit Nederland via Spoetnik. Hier kregen ook Victoria, Leen, Ron en Chris hun ingelijst Podjaka. Tijdens het bezoek aan de Rada waren die voor hen nog niet klaar.

Circus

's Avonds wilden we eigenlijk naar de opera, maar Kievstar, een van de Oekraïense mobiele telefoonmaatschappijen, had het hele operatheater afgehuurd voor een groot feest. Daarop besloten wij naar het circus te gaan! In Oekraïne gaan mensen geregeld naar het circus, dus dit paste goed. In ons gezelschap bevond zelfs iemand die nog nooit in een circus geweest was, dus dat kwam mooi uit. Na afloop van een hele fraaie show genoten we in het hotel nog na van een afscheidsborrel van Spoetnik, eveneens ter ere van Britta die dag er voor jarig was en de vrouw van Bert die deze dag jarig was en als klap op de vuurpijl op Ben die opa was geworden!

Slot

Zaterdagochtend ging de groep naar de beroemde Andreas kerk, vlak achter het hotel gelegen. Daarna inpakken en op weg naar luchthaven Borispil, om terug naar Nederland te vliegen.

Conclusie

Een zeer geslaagde studiereis. Veel gezien, veel geleerd. Talloze mensen gesproken en vooral veel indrukken opgedaan. De hulp- en samenwerkingsprojecten die Spoetnik met hulp van haar vrijwilligers en ondersteuners uitvoert, hebben voor velen in het gezelschap die Spoetnik al heel lang steunden maar nog nooit in het land zelf geweest waren, een plaats gerkregen. Ook is door in prettige en ontspannen sfeer samen te komen met de Oekraiense partners van Spoetnik de onderlinge band verstevigd, hetgeen de basis vormt voor elke goede samenwerking.

Het land en haar mensen maakten veel indruk op het gezelschap. De grootte en uitgestrektheid van het land, het gevoel dat veel mogelijk is. Potentie is overduidelijk aanwezig, maar ook een zekere gelatenheid; "het zal wel goed komen" en "het is altijd overleven." Toch ook vaak optimisme en hoop op betere toekomst gezien. Het verschil tussen rijken en armen is opvallend groot.

Het bezoek aan Tsjernobyl maakte op velen de meeste indruk, samen met de gastvrijheid en de gebruiken van de Oekraïners. Wat het sterkste bijblijft is het gevoel dat er nog veel te doen is in Oekraïne. Daarom zal Spoetnik ook na deze leerzame én leuke studiereis zijn schouders er onder blijven zetten.